wtorek, 3 września 2013

Franciszek Starowieyski

Franciszek Starowieyski


Franciszek Andrzej Bobola Starowieyski, pseud. Jan Byk ( ur. 8 lipca 1930 w Bratkówce koło Krosna, zm. 23 lutego 2009 w Warszawie ) – polski grafik, malarz, rysownik i scenograf; jeden z największych kolekcjonerów dzieł sztuki, głównie XVII wiecznej w Polsce. W twórczości Starowieyskiego o wyrafinowanej ornamentacji widoczna jest fascynacja kulturą baroku. Artysta w swoich pracach stosował swoistą metaforykę i własny system znaków. Antydatował je 300 lat wstecz - twierdząc, że oddaje to jego stan ducha i umysłu.
Pochodził z rodziny szlacheckiej, pieczętującej się herbem Biberstein. Brat księdza Marka Starowieyskiego. Małżonek Ewy Starowieyskiej (1930-2012), znanej scenografki. Jego synem jest malarz i rysownik Antoni Starowieyski (ur. 1973).
W latach 1949-1952 studiował malarstwo w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u Wojciecha Weissa i Adama Marczyńskiego, a następnie w ASP w Warszawie u Michała Byliny, gdzie uzyskał dyplom w 1955.
Popularność zyskał w latach 60. serią plakatów teatralnych i filmowych. Zajmował się malarstwem, plakatem, grafiką użytkową, scenografią teatralną i telewizyjną. Był twórcą tzw. teatru rysowania. Jego malarstwo cechowały fascynacja ciałem kobiecym o rubensowskich kształtach, zmysłowością oraz refleksja nad przemijaniem i śmiercią. Wielokrotnie wystawiał w galeriach i muzeach w Polsce oraz Austrii, Belgii, Francji, Holandii, w Kanadzie, Szwajcarii, USA, we Włoszech i in. Był laureatem wielu nagród, m.in.: Grand Prix na Biennale Sztuki Współczesnej w Saô Paulo (1973), Grand Prix za plakat filmowy na festiwalu w Cannes (1974), Grand Prix na Międzynarodowym Festiwalu w Paryżu (1975), Annual Key Award gazety Hollywood Reporter (1975-1976), nagrody na Międzynarodowym Biennale Plakatu w Warszawie i na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Chicago (1979-1982).


Teatr Rysowania


W swoich "teatrach rysowania" łączył obydwie sztuki w jedną, "spektakl sztuk wszelakich", zjawisko medialne, w których taką samą wartością artystyczną jest sam akt tworzenia, jego elementy widowiskowe i – dzięki erudycji autora – literackie, jak i samo dzieło w tradycyjnym tego słowa znaczeniu. W obrazach Starowieyskiego świat realny łączył się z tworami jego wręcz "niepohamowanej" wyobraźni, a jego twórczość ostentacyjnie nawiązywała do starych XVII-wiecznych mistrzów i była przesycona groteską oraz humorem. Obraz Divina Polonia Rapta Per Europa Profana, co znaczy: "Boska Polska porwana przez świecką Europę" wystawiony w polskim przedstawicielstwie w Unii Europejskiej w Brukseli (1998) wywołał wiele kontrowersyjnych ocen.


Plakat, Witkacy - Oni


W 1994 otrzymał Nagrodę "Złotej Maski" za scenografię do komediodramatu Ubu Król czyli Polacy Krzysztofa Pendereckiego w Teatrze Wielkim w Łodzi, a w 2004 Nagrodę Ministra Kultury w dziedzinie sztuk plastycznych. W 2005 został odznaczony przez ministra kultury Waldemara Dąbrowskiego Złotym Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis.
Zrealizował ponad 20 spektakli Teatru Rysowania w różnych miejscach świata. Za najbardziej udane uważa Teatry w Wenecji i Paryżu, w Spoleto, Sewilli i Chicago. Przygotował inscenizacje teatralne m.in. do Ubu króla dla Teatru Wielkiego w Łodzi.
Najważniejsze nagrody: Grand Prix na Biennale Sztuki Współczesnej w São Paulo (1973), Grand Prix za plakat filmowy na festiwalu w Cannes (1974), Grand Prix na Międzynarodowym Festiwalu w Paryżu (1975), Annual Key Award gazety "Hollywood Reporter" (1975/6), Nagrody na Międzynarodowym Biennale Plakatu w Warszawie i na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Chicago (1979/82). W 1994 roku artysta otrzymał Nagrodę "Złotej Maski" za scenografię do Króla Ubu Krzysztofa Pendereckiego w Teatrze Wielkim w Łodzi, a w 2004 Nagrodę Ministra Kultury w dziedzinie sztuk plastycznych.
 
Plakat, Gombrowicz - Operetka


Franciszek Starowieyski, artysta obdarzony barokową wyobraźnią, z niezwykłą wprost biegłością łączy w sztuce zmysłowe formy z intelektualnym przesłaniem, szokując często nieoczekiwanymi efektami i surrealistycznymi wizjami. Jego twórczość o wyrafinowanej ornamentacji wypełniona jest charakterystyczną metaforyką i własnym systemem znaków wywiedzionych z najbliższej artyście, barokowej estetyki. Malarstwo Starowieyskiego cechuje fascynacja zmysłowym ciałem kobiecym o "rubensowskich" kształtach oraz refleksja nad przemijaniem i śmiercią. W jego obrazach świat realny łączy się z tworami "niepohamowanej" wręcz wyobraźni artysty, a cała twórczość, przesycona groteską i humorem, ostentacyjnie nawiązuje do starych XVII-wiecznych mistrzów.
Starowieyski jest mistrzem rysunku.
"Odkąd pamiętam, zawsze moim językiem był rysunek. Najlepiej wyraża moje myśli."


Plakat, Alban Berg - Lulu

Artysta zadziwia rysunkową formą o kaligraficznej precyzji kreski, za pomocą której buduje osobliwe wizje o surrealistycznej poetyce, łącząc na zasadzie groteski i metaforycznych znaczeń zupełnie odrębne, obce sobie motywy. Jego upodobanie do kaligrafii, rozmiłowanie w fantastyce, skłonności do makabry i zainteresowanie anatomią, jak również rodzaj światłocienia, modelunku czy dynamika kompozycji wyrasta korzeniami z tradycji XVII wieku.
Starowieyski często opatruje swoje prace niemieckimi, stylizowanymi na XVII-wieczną kaligrafię komentarzami, a tytuły prac wykonane ozdobną literą stanowią integralną część dzieła. Od 1970 roku artysta antydatuje swoje prace o 300 lat wstecz - twierdząc, że oddaje to jego stan ducha i umysłu. Malarz utrzymuje, że wcielił się w niego duch żyjącego w XVII wieku przodka.
"Ja żyję w tamtych czasach, a reszta - to, co później się zdarzyło, aż do pozornego dziś - jest tylko kwestią wyobraźni" - tłumaczył w jednym z wywiadów.
 Starowieyski lubi szokować widza swoją sztuką i zachowaniem, w czym niedościgłym dla niego mistrzem jest z pewnością Salwador Dali.

Koszmar Owoców Morza

Starowieyski zdobył popularność już w latach 60. serią plakatów teatralnych i filmowych. Artysta wyniósł to medium do rangi samoistnego dzieła sztuki. W październiku 1956 wykonał pracę zatytułowaną Płaczący gołąbek pokoju, która była gestem solidarności z powstaniem węgierskim. W latach 50. Starowieyski projektował plakaty filmowe w stylistyce rewolucyjnego drzeworytu. Powstały wtedy takie prace jak Czterdziesty pierwszy, Matka, My z Kronsztad czy Poemat pedagogiczny. Później artysta kilkakrotnie zmieniał styl, eksperymentował w technice malarskiej i rysunkowej, aby oddać za każdym razem klimat dzieła, do którego powstawał plakat. Ważnym okresem w jego twórczości była współpraca z Teatrem Dramatycznym, dla którego zaprojektował m.in. Anioł wstąpił do Babilonu, Kochanek. Lekki ból, czy Czerwona magia. W 1962 roku powstała ważna i przełomowa dla artysty praca Franek V., który przedstawiał narożnik dziewiętnastowiecznego banku przechodzący od dołu w czaszkę. Po raz pierwszy ujawniły się wówczas w twórczości Starowieyskiego elementy barokowe, fascynacja nieuchronnym przemijaniem, a także surrealistyczny sposób łączenia obcych sobie elementów. Nieco później pojawiło się również fantazyjne przekształcanie motywów ornamentalnych. Ulubiony krąg akcesoriów czy rekwizytów stanowi m.in. ciało kobiece, kości, czaszka (Matka Courage Brechta, Koniec Europy Wiśniewskiego), ptasie głowy (Lulu Albana Berga, Taniec Śmierci Strindberga), węże, magiczne oko, a wszystko to artysta poddaje niezwykłej metamorfozie kształtów. Plakaty Starowieyskiego są drapieżne i ekspresyjne, przywodzą na myśl barokowe misteria, jak w przypadku Zdziczenia obyczajów do Leśmiana. W takich plakatach jak Musica per archi czy Golem doszło do połączenia ciała i pejzażu w wizerunki emanujące tajemniczym nastrojem. Plakaty Starowieyskiego nie są ilustracją ani reklamą filmu czy spektaklu, ale samoistnymi dziełami sztuki. Sam artysta określa je jako "Franciszek Starowieyski przedstawia" lub "komentarz do...". W plakatach z lat 80. ornamentacja uległa wyraźnej redukcji, a ciało przestało być traktowane w sposób przedmiotowy, pojawił się natomiast symbolizm i biologiczny witalizm.


Plakat, Piotr Szulkin - Golem


Starowieyski stworzył unikalny Teatr Rysowania, który zaistniał po raz pierwszy w 1980 roku podczas pleneru w Świdwinie. Ta monumentalna forma sztuki zrodziła się z przypadku, ale także potrzeby publicznej wypowiedzi artysty. Bezpośrednią inspiracją jego Teatru Rysowania był obraz Courbeta Pracownia malarza. Każdy spektakl publicznego rysowania trwał kilka dni i rozgrywał się według określonych zasad, do których należało rozpoczynanie kompozycji od wykreślenia jej centralnego punktu, czyli koła bez użycia cyrkla, praca z modelkami, rozmowy z publicznością. Za każdym razem artysta ustawia trzy blejtramy (3 x 6 m) na planie kwadratu. Na olbrzymich płótnach pojawiają się skłębione ciała ludzkie i zwierzęce, fantasmagorie przypominające barokową deformację. Starowieyski rysuje z rozmachem, dynamicznie, obiema rękami, a zarazem z anatomiczną precyzją. Sam artysta twierdzi, że podczas tych seansów najważniejsze dla niego jest aranżowanie nastroju. Tworzy go wybrana publiczność, która przebywając z twórcą podczas powstawania płócien dopinguje go do pracy.
"Chcę stworzyć świat niezależny od naszych pojęć o człowieczeństwie - powiada artysta. "(...) Pragnę uzyskać trzeci wymiar przez duchowy nastrój moich obrazów."


Plakat, Leśmian - Zdziczenie Obyczajów Pośmiertnych


Zmarł 23 lutego 2009 w wieku 79 lat. Został pochowany na cmentarzu w podwarszawskich Laskach.

Wybrane wystawy:
  • 1955 - Arsenał, Warszawa
  • 1959 - Kordegarda, Warszawa
  • 1963 - Biennale Młodych, Paryż
  • 1973 - Międzynarodowe Biennale Sztuki, Sao Paulo
  • 1975 - "Wystawa retrospektywna", Muzeum Narodowe, Poznań
  • 1976 - Muzeum Sztuki Współczesnej, Huston, USA
  • 1980 - Galeria Aberbach, Nowy Jork (stała współpraca)
  • 1985 - Muzeum Sztuki Współczesnej, Nowy Jork
  • 1985 - "Wystawa retrospektywna", BWA, Kraków
  • 1986 - Biennale Sztuki, Wenecja
  • 1990 - 33. Festiwal Dwóch Światów, Spoletto
  • 1991 - Galeria Plakatu, Warszawa
  • 1992 - Galeria Dmochowski, Paryż
  • 1992 - "Wystawa retrospektywna", Muzeum, Lublin
  • 1993 - "Wystawa retrospektywna", Zamek w Reszlu
  • 1998 - Galeria Artemis, Kraków (stała współpraca)
  • 2000 - Galeria Osobliwości ESTE, Kraków
  • 2002 - "Szkice i rysunki do plakatów", Galeria Osobliwości ESTE, Kraków
  • 2003 - Dom Sztuki, Rzeszów
  • 2006 - "Okrutne zabawy z paniami", Galeria Brama, SARP, Kazimierz Dolny
  • 2006 - "Akty w rysunku", Galeria Osobliwości ESTE, Kraków
  • 2006 - "Absolut Starowieyskiego", Muzeum Plakatu w Wilanowie, Warszawa
  • 2007 - Galeria Grafiki i Plakatu, Warszawa
  • 2007 - "Pro bono malum", Zamek Książąt Pomorskich, Szczecin
  • 2008 - "Prace paryskie", Galeria Artemis, Kraków
  • 2008 - Galeria Grafiki i Plakatu, Warszawa
  • 2009 - "Bykowi chwała. 100 plakatów Franciszka Starowieyskiego", Mazowieckie Centrum Sztuki, Elektrownia, Radom.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz